Tijdens de plenaire vergadering van De Kamer van donderdag 5 mei 2022 werd een wetsvoorstel goedgekeurd met het oog op volledig rookvrije treinperrons vanaf 2023. Kim Buyst, een van de indieners, stelde tijdens haar verdediging van het voorstel dat “nog elk jaar 14.000 mensen sterven door tabak. Dat zijn er bijna 40 per dag”. Ze voegde toe dat roken wereldwijd de belangrijkste vermijdbare oorzaak van chronische ziekte en overlijden is, maar dat passief roken vaak wordt onderschat. Een onvolledige verbranding, volgens Buyst, bevat namelijk meer schadelijke stoffen. 

Aantal van 14.000 jaarlijkse sterfgevallen keert steeds terug zonder bronverwijzing  

Het aantal van 14.000 sterfgevallen als gevolg van tabak kan je op websites van verschillende organisaties terugvinden. Op de website van de Stichting tegen Kanker vinden we dat het cijfer dateert van 2013. In 2015 bevestigde Tabakstop, een initiatief van Stichting tegen Kanker, datzelfde cijfer. Ook in een memorandum van Kom op tegen Kanker uit 2020 heeft men het over 14.000 jaarlijkse overlijdens. Er circuleren ook andere cijfers, zoals 15.000 sterfgevallen in het jaarverslag (2020-2021) van de Alliantie voor een rookvrije samenleving.

Cijfer voor Vlaanderen werd veralgemeend om cijfer voor België te bekomen

Omdat telkens een bronverwijzing ontbrak, namen we contact op met verschillende organisaties. Kom op tegen Kanker gaf via mail aan dat het cijfer “gebaseerd is op de sterftecijfers die aan tabak zijn toegeschreven en die werden gepubliceerd door het Vlaamse Agentschap Zorg en Gezondheid”. Het gaat dus om een cijfer voor Vlaanderen dat nadien “geëxtrapoleerd werd naar België via de verhouding 60% Vlaanderen en 40% Franstalig België”.

Het cijfer dateert van 2013 en werd aangebracht in het kader van de achtergrondteksten voor de beweging Generatie Rookvrij. Het aantal sterfgevallen in Vlaanderen dat aan tabak werd toegeschreven, was toen 8306. Als je dit veralgemeent voor gans België volgens de 60%-40% verhouding kom je uit op 13.843, afgerond 14.000, sterfgevallen per jaar.

Na daling steeg het aantal rokers de afgelopen jaren opnieuw

Uit recentere cijfers van Agentschap Zorg en Gezondheid voor 2017 stierven in Vlaanderen 7038 mensen door tabak. Als we dezelfde veralgemening toepassen, kom je uit op 11.730 sterfgevallen voor België. In 2017 lag het aandeel rokende Belgen dan ook lager dan in 2013. Recentere cijfers over tabakssterfte heeft Zorg en Gezondheid niet voorhanden.

Het aandeel Belgische rokers steeg sinds 2017 wel opnieuw, waardoor het aantal dagelijkse rokers in 2021 (20%) niet veel verschilt met 2013 (22%). Volgens Sciensano kan dit te maken hebben met de coronacrisis, wat een invloed had op de rookgewoonten van de Belgen. Het zou dus kunnen dat het aantal jaarlijkse overlijdens door tabak opnieuw naar 14.000 neigt.

In Wallonië en Brussel roken meer mensen dan in Vlaanderen

Specifieke cijfers voor Franstalig België zijn niet beschikbaar. Uit een enquête van Stichting tegen Kanker (2014) blijkt echter dat het aantal rokers in Wallonië (30%) hoger ligt dan in Vlaanderen (25%). Ook hun recentste enquête toont dat er nog steeds regionale verschillen zijn: 24% van de Vlamingen rookt ten opzichte van ongeveer 30% van de Walen en Brusselaars. Het extrapoleren van de Vlaamse sterftecijfers naar gans België kan op die manier een vertekend beeld geven. 

Volgens IHME sterven jaarlijks 20.000 Belgen aan de gevolgen van tabak

Andere cijfers vinden we terug bij The Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Dat is een onafhankelijke gezondheidsonderzoekscentrum aan de Universiteit van Washington. Hier zijn wel cijfers voor gans België te vinden. Volgens een schatting van IHME stierven in 2019 ongeveer 20.000 Belgen aan de gevolgen van tabak. In tegenstelling tot de berekening van Agentschap Zorg en Gezondheid zien we dat ook in 2013 er meer dan 20.000 doden waren. Dit komt overeen met ongeveer 17% van alle sterfgevallen in België.

Ook passief roken, zowel binnen als buiten, heeft schadelijke gevolgen

Volgens het International Agency for Research on Cancer is bewezen dat roken verband houdt met 16 verschillende types van kanker. Ook aandoeningen aan de luchtwegen zoals emfyseem en chronische bronchitis kunnen een rechtstreeks gevolg zijn van roken. Regelmatig roken kan ook hart- en vaatziekten verergeren.

In haar betoog voegde Kim Buyst toe dat de schadelijke gevolgen van passief roken onderschat worden. Maar hoe groot is de impact van passief roken precies? Van de 8 miljoen doden wereldwijd zou volgens de ​​World Health Organization (WHO) 1,2 miljoen het gevolg zijn van niet-rokers die blootgesteld worden aan passief roken. Er zitten namelijk nog steeds schadelijke en toxische chemicaliën in uitgeademde rook of de rook van een brandende sigaret. Dit kan een aantal gezondheidsproblemen, zoals chronische ziekte, met zich meebrengen voor niet-rokers die onvrijwillig de rook inademen.

Ook in open ruimtes kan een niet-roker in de dichte nabijheid van een roker blootgesteld worden aan verontreinigende lucht, zo vond een studie van de universiteit van Stanford. Het verschil met binnen roken is dat de rook buiten snel verdwijnt eens de sigaret gedoofd wordt. Hoe verder weg je verwijdert bent van een buiten roker, hoe minder het risico op schadelijke blootstelling. 

Er bestaan twee soorten passieve rook, namelijk ‘mainstream smoke’ en ‘sidestream smoke’. Bij mainstream rook blaast de roker de geïnhaleerde rook opnieuw uit in zijn omgeving. Sidestream rook komt vrij van een smeulend tabaksproduct. Een studie van National Institutes of Health toonde aan dat onverdunde sidestream rook enkele giftige stoffen in veel hogere concentraties bevat dan mainstream rook. Een onvolledige verbranding treedt zo goed als altijd op bij het roken en zorgt voor meer schadelijke stoffen in de omgeving.  

Conclusie

We kunnen niet exact zeggen hoeveel Belgen sterven aan de gevolgen van roken. Volgens statistieken van het Agentschap Zorg en Gezondheid sterven in Vlaanderen ongeveer 7000 tot 8000 mensen per jaar door tabak. Cijfers voor Vlaanderen werden via een berekening veralgemeend om een cijfer voor gans België te bekomen. Er zijn echter meer rokers in Wallonië en Brussel dan in Vlaanderen. Uit een schatting van The Institute for Health Metrics and Evaluation blijkt dat ongeveer 20.000 Belgen per jaar sterven aan de gevolgen van tabak.