Verschillende alternatieve nieuwssites schreven recent over een toename van kankers bij mensen die gevaccineerd zijn tegen COVID-19. Vaak zou het gaan om een agressief herval bij personen bij wie de kanker onder controle was. Nederlandstalige sites baseerden zich daarbij op een tekst die recent verscheen op de website van CANCERactive, een Britse stichting die zich focust op kankerpreventie.

Het gebruik van mRNA-vaccins wordt daarbij met de vinger gewezen, maar ook de effecten van coronavaccins op het immuunsysteem worden als een mogelijke verklaring aangehaald.

CANCERactive citeert hiervoor twee wetenschappelijke studies. Daarnaast leveren de berichten over het onderwerp vooral anekdotisch bewijs. Het gaat vaak om getuigenissen van al dan niet anonieme patiënten of artsen. Nagaan of de anekdotes ook waargebeurd zijn, is vrijwel onmogelijk.

Geen verband tussen coronavaccins en kanker vastgesteld

Via grote databases wordt opgevolgd welke bijwerkingen door coronavaccins worden veroorzaakt. Voorlopig leveren die geen bewijs voor de stelling dat coronavaccins kanker zouden kunnen uitlokken of verergeren.

Het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) bijvoorbeeld, dat de veiligheid van vaccins in de EU monitort, stelde bij de vaccins van Pfizer, Moderna, AstraZeneca en Johnson & Johnson geen link met kanker vast.

Nochtans werden heel erg zeldzame bijwerkingen (zoals de zeldzame vorm van trombose bij virale vectorvaccins) erg snel opgepikt door de bestaande systemen die bijwerkingen van vaccins opsporen. Dat sluit natuurlijk niet volledig uit dat in de toekomst wel nog andere bijwerkingen worden vastgesteld.

Waarschijnlijk gaat het om toeval

Er lijkt dus weinig degelijk bewijsmateriaal te bestaan voor de bewering dat coronavaccins kankers zouden opwekken of erger zouden maken. Maar wat dan met de verhalen die online de ronde doen? Zelfs als we ervan uitgaan dat het inderdaad klopt dat sommige gevaccineerde mensen een herval ondervinden, gaat het nog steeds waarschijnlijk om toeval.

Kanker komt namelijk heel frequent voor. Eén op vijf mannen en één op zes vrouwen zal er in zijn of haar leven mee te maken krijgen, terwijl één op acht mannen en één op elf vrouwen eraan zal sterven. Dat stelt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Ook de situatie waarbij een kanker aanvankelijk onder controle lijkt maar uiteindelijk toch uitzaait geen zeldzaamheid. Sommige kankercellen kunnen immers aan de oorspronkelijke behandeling ontsnappen, en later pas voor problemen zorgen.

Zo’n “slapende” kankercellen kunnen plots agressiever worden, doordat ze zichzelf beschadigen. Bij sommige kankers kan het vele jaren duren voor er opnieuw genoeg cellen zijn om problemen te veroorzaken. Omdat er heel veel verschillende soorten kanker bestaan die elk een eigen en uniek verloop kennen, is niet eenvoudig te bepalen wat een specifiek herval veroorzaakte.

Tegelijk zijn in landen als België, de VS en het Verenigd Koninkrijk en in de EU al honderden miljoenen mensen gevaccineerd tegen COVID-19. Met andere woorden: zowel vaccinatie als herval van kanker komen heel erg veel voor. Dat bepaalde gevaccineerde mensen te maken krijgen met herval van hun kanker is dus statistisch gewoon heel erg waarschijnlijk, maar dat wil nog niet zeggen dat de vaccinatie de oorzaak is van de (hervallen) kanker.

Geen bewijs dat mRNA-vaccins kanker veroorzaken

Vele artikels op alternatieve nieuwssites stellen dat het mRNA in de vaccins van Pfizer en Moderna bepaalde tumoren zou kunnen stimuleren.

De originele post van CANCERactive beroept zich daarbij op een erg technisch wetenschappelijk onderzoek, gepubliceerd door het tijdschrift Science Advances. De paper in kwestie gaat echter niet over coronavaccins.

Het onderzoek beschrijft een nieuwe vorm van DNA-herstel. DNA-herstel is de verzamelnaam voor tientallen mechanismes die foutjes in ons DNA (bijvoorbeeld na beschadiging na uv-licht of giftige stoffen) corrigeren.

De onderzoekers tonen aan dat een enzym met de naam Polθ (DNA-polymerase-Theta) bij dit herstel soms RNA als tussenstap gebruikt voor het herstel van DNA. Dat heeft niets met de coronavaccins te maken: het gaat immers niet om het mRNA uit de vaccins, en het enzym Polθ wordt enkel geactiveerd om fouten in ons DNA te herstellen.

Een tweede bron waar CANCERactive zich op baseert is een post van Memorial Sloan Kettering Cancer Center, een New Yorks centrum dat onderzoek doet naar kanker. De post dateert uit 2018, nog voor er sprake was van COVID-19 of de mRNA-vaccins daartegen.

De post meldt dat nieuw onderzoek aantoont hoe sommige types mRNA kanker kunnen veroorzaken. Een recentere disclaimer boven de tekst geeft echter aan dat deze bevindingen over mRNA en tumoren niets met coronavaccins te maken hebben.

mRNA is namelijk geen stof op zich, het is een familie van stoffen. In feite kun je het vergelijken met een soort schrift. Deze factcheck is geschreven in het Latijns alfabet. Daarmee kunnen we evengoed een dichtbundel in het Spaans, een roman in het Duits of een krant in het Engels samenstellen.

Via mRNA wordt de genetische code voor een bepaald eiwit omgezet in de bouwstenen van dat eiwit. Afhankelijk van de samenstelling van het mRNA, ontstaat een ander eiwit.

Bij de mRNA-vaccins tegen COVID-19 is dat bijvoorbeeld het bekende spike-eiwit van het virus SARS-CoV-2. Dat heeft met andere soorten mRNA, die tumoren zouden kunnen beïnvloeden, gewoon niets te maken. Met de handleiding voor een keukentafel kun je immers geen zeilboot bouwen, ook al gebruiken beide handleidingen hetzelfde alfabet.

Immuunrespons na vaccinatie lokt kanker uit? Geen bewijs voor

Andere bronnen beweren dat de ontregeling van het immuunsysteem door een vaccin een kanker zou kunnen activeren. Daar lijkt echter geen gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek over te bestaan. Nog meer dan in het geval van de mRNA-vaccins baseert men zich op individuele getuigenissen.

Sommige sites vermelden een tijdelijke verlaging van het aantal lymfocyten (een groep van afweercellen) na vaccinatie. Dit komt echter ook voor tijdens virale infecties en wijst niet noodzakelijk op een ‘tekort’ van het immuunsysteem.

Ons immuunsysteem gaat vrijwel dagelijks miljoenen indringers te lijf. Wanneer het verjagen van een microbe wat meer moeite kost, voelen we ons grieperig. Volgens de logica van sommige artikels zouden er dus ook meer kankers moeten hervallen na verkoudheden of andere infecties. Ook daar vinden we geen gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek over terug.

Integendeel is het zelfs zo dat tumoren voor een groot deel ‘ontsnappen’ aan ons immuunsysteem. Dat kan immers niet alleen bacteriën maar ook kwaadaardige cellen van ons eigen lichaam opruimen.

Bij immunotherapie probeert men het immuunsysteem van kankerpatiënten alsnog de tumor te laten aanvallen. Het is zelfs zo dat vaccinaties tegen microben door hun activatie van het immuunsysteem nuttig kunnen zijn, zoals bij darm- of blaaskanker.

Vaccin kan wel minder efficiënt zijn bij bepaalde kankerpatiënten

Tot slot suggereert het artikel van CANCERactive dat de vaccins bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals sommige kankerpatiënten, niet al te veel antilichamen kunnen opwekken. Het gaat dan dus eerder om de effectiviteit van de vaccins dan om de vraag of ze gevaarlijk kunnen zijn.

Volgens de Amerikaanse National Cancer Institute doen de meeste kankerpatiënten er goed aan om een vaccin te krijgen, maar is het altijd best om eerst met de eigen oncoloog te overleggen. Ook Kom op tegen Kanker raadt aan steeds te spreken met de eigen arts.

Waar volgens onder andere het National Cancer Institute, de American Cancer Society (ACS), en het eerder genoemde Memorial Sloan Kettering Cancer Center (MSKCC) wel nog twijfels over bestaan, is of coronavaccins bij bepaalde kankerpatiënten wel even effectief zijn als bij andere personen. Daarbij baseren ze zich onder meer op deze studie.

Omdat hun immuunsysteem verzwakt kan zijn, kan het zijn dat mensen met kanker inderdaad minder antilichamen aanmaken tegen COVID-19. Maar een beetje immuniteit tegen de ziekte is nog altijd beter dan helemaal geen, zo stellen de ACS en het MSKCC.

Conclusie

Coronavaccins en hun bijwerkingen worden op de voet gevolgd. Op die manier werden al erg zeldzame bijwerkingen gedetecteerd, maar kanker is daar geen van. Omdat nu eenmaal al zoveel mensen in het Westen gevaccineerd zijn en kanker een vaak voorkomende ziekte is, lijkt het waarschijnlijk dat sommige gevaccineerde mensen te maken zullen krijgen met kanker. Dat wil nog niet zeggen dat het vaccin de kanker uitlokte.

Twee studies die zogezegd aantonen dat het mRNA in sommige vaccins kanker kan opwekken, gaan eigenlijk helemaal niet over coronavaccins en bewijzen dus niets over de bijwerkingen daarvan. Dat een immuunreactie na vaccinatie tot kanker kan leiden, is niet bewezen. Bij sommige kankerpatiënten kunnen vaccins wel wat minder effectief zijn, maar dat maakt ze nog niet gevaarlijk. Wel overleggen kankerpatiënten bij vaccinatie best eerst met hun arts.