“608.000 jonge Vlamingen zullen voor het eerst hun stem mogen uitbrengen bij de federale en regionale verkiezingen van 9 juni,” zo lazen we in Het Nieuwsblad en Gazet van Antwerpen naar aanleiding van een peiling bij deze first voters in januari.

Het cijfer van 608.000 nieuwe kiezers staat ook in een recent artikel van De Standaard. Zij voegen hieraan toe: “Ze maken 8 procent uit van het volledige kieskorps. Daar komt nog een groep van 280.000 mógelijke first voters bij: voor het eerst mogen 16- en 17-jarigen stemmen voor het Europees Parlement.”

Elders vinden we andere cijfers terug. Zo heeft VRT het over “500.000 Vlaamse en Brusselse jongeren” die een eerste keer gaan stemmen. De campagne ’t Is aan u, een initiatief van jeugdkoepel De Ambrassade om jongeren over de verkiezingen te informeren, spreekt dan weer van een miljoen first voters in België.

Welke van deze cijfers geeft het juiste aantal nieuwe kiezers?

608.000 Vlaamse first voters is overschatting

fachtcheck.vlaanderen nam contact op met Het Nieuwsblad en De Standaard om te vragen hoe zij tot dit aantal zijn gekomen. De journalisten van Het Nieuwsblad lieten weten dat ze het overnamen uit een artikel van De Standaard van oktober 2023. De auteur van dit artikel laat op haar beurt weten dat het cijfer werd opgevraagd bij de FOD Binnenlandse Zaken.

Dat 608.000 Vlamingen voor het eerst mogen gaan stemmen, lijkt onwaarschijnlijk. Als deze groep jongeren inderdaad goed is voor 8%, zouden er in totaal 7.600.000 Vlaamse stemgerechtigden moeten zijn. En dat is meer dan het totaal aantal inwoners van Vlaanderen.

Wat is dan het werkelijke aantal jongeren dat dit jaar voor de eerste keer kan gaan stemmen? Om dat na te kunnen gaan, moeten we eerst weten wié er kan gaan stemmen.

Criteria om te mogen stemmen, verschillen per verkiezing

De criteria voor stemrecht en stemplicht in België zijn voor elke verkiezing een beetje anders.

Voor de verkiezingen van het Vlaams en federaal parlement geldt een opkomstplicht. Alle Belgen vanaf 18 jaar moeten op 9 juni gaan stemmen, op voorwaarde dat je de Belgische nationaliteit hebt.

Die voorwaarde is er niet bij de lokale en provinciale verkiezingen. Daarbij kunnen alle meerderjarige inwoners stemmen, los van de nationaliteit die je hebt. Deze verkiezingen vinden plaats op 13 oktober en hiervoor geldt niet langer een stemplicht.

Ten slotte gaan ook de Europese verkiezingen door op 9 juni. Voor het eerst mogen 16- en 17-jarigen gaan stemmen voor het Europees parlement. Voor hen gold oorspronkelijk geen opkomstplicht, maar het Grondwettelijk Hof oordeelde dat die plicht voor iedereen moet gelden. De nationaliteitsvoorwaarde is bij deze verkiezing nog wat anders: je moet Belg zijn óf een nationaliteit hebben van een ander lidstaat van de Europese Unie.

320.000 tot 490.000 nieuwe kiezers in Vlaanderen

Het aantal potentiële nieuwe kiezers kunnen we berekenen via cijfers van Statbel, het Belgisch statistiekbureau. Zij houden statistieken bij over de bevolking naar onder andere leeftijd, woonplaats en nationaliteit.

Om het onderscheid te kunnen maken tussen inwoners met en zonder EU-nationaliteit namen we contact op met Statbel. Zij bezorgden ons de cijfers via mail.

De vorige verkiezingen vonden plaats in 2019, vijf jaar geleden. Door naar de groep te kijken die nu 18 tot 22 jaar is (of vanaf 16 bij de Europese verkiezingen), kunnen we het aantal jongeren inschatten dat voor het eerst naar de stembus mag.

Aantal first voters voor België en de gewesten per verkiezing. Bron: Statbel.

Het cijfer van het Nieuwsblad blijkt inderdaad een overschatting. Niet 608.000, maar 320.000 Vlaamse jongeren moeten op 9 juni hun stem uitbrengen voor de Vlaamse en federale verkiezingen. Daar kunnen nog eens 170.000 16-17-jarigen en andere EU-nationaliteiten bijkomen voor de Europese verkiezingen. Op Belgisch niveau gaat het om maximaal 880.000 first voters.

Het aandeel van nieuwe kiezers tegenover alle stemgerechtigden schommelt rond de 8%. Dat komt overeen met wat De Standaard meldde.

Nieuwe Belgen

Een kanttekening bij deze cijfers: niet alle nieuwe kiezers zijn noodzakelijk jongeren. Ook nieuwe Belgen die de Belgische nationaliteit pas na de vorige verkiezingen verworven hebben, moeten op 9 juni voor het eerst hun stem uitbrengen. Sinds de vorige verkiezingen, in de periode 2019-2023, verkregen ongeveer 211.000 inwoners de Belgische nationaliteit.

Reactie Binnenlandse Zaken

De FOD Binnenlandse Zaken bevestigt aan factcheck.vlaanderen dat zij in eerste instantie 608.000 first time voters gecommuniceerd hebben aan de pers. Maar dat cijfer ging over heel België en niet over Vlaanderen. Later hebben ze het cijfer bijgesteld naar 584.000.

Conclusie

Er gaan in de Vlaamse media verschillende cijfers rond over het aantal nieuwe kiezers. Het Nieuwsblad en De Standaard hebben het over 608.000 jonge Vlamingen die voor het eerst gaan stemmen bij de federale en regionale verkiezingen. Dat klopt niet. Het werkelijke aantal ligt rond de 320.000. Bij de Europese verkiezingen mogen ook 16-jarigen en andere EU-nationaliteiten stemmen. Dan loopt het aantal potentiële first voters op tot 490.000.